Czym jest swastyka / swarga / świaszczenica?
Wstęp
W zdecydowanej większości opracowań dotyczących swastyki, jakie ukazały się do tej pory, uważano iż jest ona symbolem słońca i przedstawia jego ruch na niebie. Jednakże już wiek temu, René Guénon widział w niej raczej Biegun Niebieski oraz obrót gwiazd wokół tego Bieguna, w szczególności zaś ruch najbardziej charakterystycznej konstelacji zwanej Wielkim Wozem. Taka interpretacja tego symbolu zdaje się mieć największy sens spośród wszystkich hipotez, jakie pojawiły się do tej pory.
Najstarsze rysunki naskalne w jaskiniach liczą sobie około 40 tysięcy lat. Jaskinie te były przez ówczesnych ludzi traktowane jako katedry (zob. Werner Herzog, Jaskinia zapomnianych snów, 2010), a wykonane tam rysunki oraz umieszczone elementy zwierząt - jako część religijnego / metafizycznego rytuału. Najczęściej pojawiającym się tematem malowideł były zwierzęta, polowania, elementy walki, symbole płodności. Po pewnym czasie zaczęły pojawiać się także symbole astronomiczne, takie jak słońce, księżyc, gwiazdy oraz... swastyka. Najstarszy do tej pory odnaleziony symbol swastyki liczy sobie około 12 tysięcy lat (Góra Ararat oraz pobliskie tereny w Armenii), co nie znaczy, że symbol ten nie funkcjonował dużo wcześniej (tym bardziej gdy weźmiemy pod uwagę jego występowanie w postaci zwykłego znaku krzyża lub w postaci litery X; zauważmy, że grecka litera Θ [od której pochodzi słowo Θεός / "Bóg"] wywodzi się ze znaku "krzyża w kole" lub znaku "X w kole"). W szóstym tysiącleciu przed erą chrześcijańską, swastyka pojawia się masowo na terenie Bałkanów / Ukrainy, potem wędruje do Iranu / Indii. Najstarsza znaleziona swastyka na terenie Polski pochodzi z okresu 3500 B.C.E. (niedaleko Garwolina). Znajdujemy ją także w kulturze mykeńskiej, a potem greckiej (zauważ grecką literę Γ [gamma], z której konstruowano gammadon [swastykę]).
Dla ówczesnych ludzi nocne niebo było pełne tajemnic, choć obcowali z nim dużo częściej niż współcześni. Sypiając na łąkach i stepach zauważyli, iż wszystkie gwiazdy na nieboskłonie poruszają się ruchem kolistym wokół tajemniczej "czarnej dziury". Zadawali sobie pytanie: dlaczego tak się dzieje i czym jest ów "środek Świata" (u Słowian zwany "Gwoździem" / "Szpilką") wokół którego wszystko krąży z tak dużą precyzją (zauważmy, że nie jest to ani heliocentryzm, ani geocentryzm!). Z pewnością było to dla nich zjawisko niemal religijne, utożsamiane z jakimś bóstwem i na stałe wpisało się w ludzką kulturę w postaci symbolu krzyża, znaku X lub swastyki przedstawiającej Wielki Wóz krążący po orbicie tego tajemniczego Punktu.
Precesja Ziemi
Biegun Niebieski, który obecnie kojarzony jest z pozycją Gwiazdy Polarnej, cały czas zmienia swoje położenie w wyniku tzw. precesji Ziemi. Tysiąc lat temu nie pokrywał się z Gwiazdą Polarną i za jakiś czas także przestanie. Z tego powodu Mały Wóz jako konstelacja słabo widoczna z mało istotną Gwiazdą Polarną - nie była takim przedmiotem zainteresowania dawnych ludów, jak łatwo rozpoznawalny i charakterystyczny Wielki Wóz. Okres pełnej precesji naszej planety wynosi około 24500 lat.
Na tropie...
Wiele swastyk posiada "dziwne", podwójne zakończenie ramion (patrz poniżej) lub kropki (gwiazdy?) pomiędzy ramionami. To nasunęło przypuszczenie, że nie może chodzić o symbol słońca. Tym bardziej, że często symbol słońca w postaci koła z kreskami (tak, jak malują to dzieci) widniał tuż obok swastyki.
Symbole występujące na Bałkanach w kulturze Vinca (5-4 tysiąclecie B.C.E.) zawierają osobne symbole dotyczące słońca i osobne dotyczące swastyki:
Waza znaleziona w Ścinawie zawiera symbol słońca:
Waza znaleziona w Białej koło Łodzi zawiera swastyki z podwójnie zakończonymi ramionami:
Waza z symbolami gwiazd i słońca znaleziona w okolicach Sopotu:
Symbol słońca, znalezione w Brzeźnie:
Wóz rytualny odkryty w Kałowicach. Warto zauważyć, że wbrew intuicji, nie był on przeznaczony do ciągnięcia za dyszel, wręcz przeciwnie, na co wskazuje umiejscowienie gęsi i kierunek, w którym są zwrócone... zupełnie jak Wielki Wóz! Warto dodać, że w językach bałtyckich oraz słowiańskich określenie "Mlecznej Drogi" to "Ptasia Droga" lub "Droga Gęsi".
Złoty brakteat z IV wieku C.E. z terenu Danii, z Vindelev (odkrycie z 2021 roku). Swastyka zakończona kropką. Udało odczytać się część runicznego napisu: "...to człowiek Odyna" (źródło):
Denar Mieszka I (kopia) z często spotykaną swastyką oraz kropkami (gwiazdami) wewnątrz:
Jak do tego doszło?
Jedną z trudności jaka pojawia się przy interpretacji znaku swastyki jest kierunek skrętu jej ramion (w lewą stronę lub w prawą stronę). Na podstawie zachowanych artefaktów, możemy stwierdzić, że w każdej epoce występowały obie wersje swastyki (w kulturze hinduskiej nadano im później odrębne znaczenia i utożsamiono z siłami światła oraz siłami ciemności). Wydaje się, że najbardziej sensownym wytłumaczeniem tego faktu jest zjawisko precesji Ziemi i różnej pozycji Wielkiego Wozu na przestrzeni tysiącleci, choć należy także brać pod uwagę proces abstrakcji tego symbolu (oderwania od jego pierwotnego znaczenia) i bezrefleksyjnego kopiowania. Poniżej możemy prześledzić, jak wyglądał Wielki Wóz w różnych momentach historii naszej kultury. Biegun Niebieski został oznaczony czerwoną kropką, a gwiazdy obracają się w kierunku przeciwnym do wskazówek zegara.
Wielki Wóz współcześnie, rok 2019 C.E. Przednia część wozu (prawa strona) jest prostopadła do Bieguna Niebieskiego:
Swastyka oparta na tym położeniu Wielkiego Wozu wyglądałaby więc tak (wersja PDF):
Warto przy tym zauważyć, że Wielki Wóz zmienia swoją pozycję na niebie nie tylko w czasie doby (obracająca się wokół własnej osi Ziemia), ale także w czasie roku (obieg Ziemi wokół Słońca). Stąd w tym samym momencie nocy (mniej więcej) będzie znajdował się w różnej pozycji w zależności od pory roku.
W roku 800 C.E., tuż przed najazdem katolickiego okupanta, nachylenie Wielkiego Wozu było niemal takie samo, ale Gwiazda Polarna znajdowała się już daleko od Bieguna Niebieskiego:
Swastyka oparta na tym położeniu, wyglądałaby tak (wersja PDF):
W połowie trzeciego tysiąclecia B.C.E. (wtedy gdy zaczyna dopiero rozkwitać Stare Państwo w Egipcie), układ Wielkiego Wozu zmienił się na tyle, że to jego środek był prostopadły do Bieguna Niebieskiego...:
W tej sytuacji, swastyka wyglądałaby tak (wersja PDF):
W roku 3500 B.C.E. żaden z elementów Wielkiego Wozu nie był prostopadły wobec Bieguna. Jest to okres w którym tworzono dużo symboli swastyki na terenach Polski i Ukrainy, także Iranu i Indii:
W roku 6670 B.C.E. pozycja Wielkiego Wozu zmieniła się w ten sposób, że to jego dyszel stał się prawie prostopadły do Bieguna. Oczywiście nie ma takiego momentu podczas całego zjawiska precesji Ziemi, aby dyszel był idealnie prostopadły, ale w tym momencie mogło to być w ten sposób interpretowane przez ówczesne ludy:
Swastyka mogłaby więc wyglądać w tamtym momencie tak (wersja PDF):
W roku 14000 B.C.E., w epoce lodowcowej, środkowa część Wielkiego Wozu znowu staje się protopadła do Bieguna, choć sama konstelacja jest znacznie od niego oddalona:
Model swastyki z tamtego okresu (wersja PDF):
W roku 19000 B.C.E. na powrót prostopadła do Bieguna staje się przednia część Wozu. Czy to jest okres, w którym narodził się symbol swastyki?
Model swastyki z tamtego okresu (wersja PDF):
I na koniec zobaczmy, jak to wyglądało w roku 26500 B.C.E. (precesja zatoczyła pełne koło). Prostopadła nadal jest tutaj przednia część Wozu, ale jest on znacznie bliżej centrum Bieguna niż będzie za siedem tysięcy lat (poprzedni slajd). To okres kiedy ludzie sakralizują jaskinie:
I model swastyki z tamtego czasu (wersja PDF):
